Αρχαιολογικός χώρος Λειβήθρων

Στη βαθειά λεκάνη της σύγκλισης των δύο Ολύμπων, σχηματίζονται αλλεπάλληλες ορεινές πτυχές και πύλες, τα Κανάλια, που οδηγούν τις υδατορροές από τους ορεινούς όγκους γύρω από τα Λείβηθρα.

Ο Heuzey, τον 19ο αιώνα, είχε υποθέσει σχεδόν με ακρίβεια τη θέση της πόλης, η απόλυτη όμως ταύτιση έγινε από έναν δεύτερο Γάλλο, τον Andrés Plassart, το 1914: αμέσως βόρεια από τη Σκοτίνα, 6χλμ. ΒΔ από το αρχαίο Ηράκλειο και στο νοτιότατο ακρωτήριο της ανατολικής πλευράς του Άνω Ολύμπου.


«Η ακρόπολις αυτή,» θα έλεγε αργότερα ο Έφορος Αρχαιοτήτων Κοτζιάς «παρέχει πάντα τα τοπογραφικά στοιχεία τα υπό Παυσανίου και άλλων παρεχόμενα, ουδεμία δε γεννάται αμφιβολία ότι τα ερείπια ταύτα ανήκουσιν εις την υπό του Συός παρασυρθείσαν πόλιν, τα Λείβηθρα, το Ορφέως και Λειβηθρίδων (Μουσών) ένδοξον ενδιαίτημα»

Αβίαστα προκύπτει από τις πηγές ότι τα Λείβηθρα και ο εξαρτημένος ορφικός/μουσικός μύθος πρέπει να αναζητηθούν στους πιερικούς πρόποδες του Ολύμπου, κοντά στα δώματα όπου κατοικούσαν οι Μούσες και σε μία πηγή όπου σύχναζαν, σε τέτοιο ίσως περιβάλλον που θα μπορούσε να έχει θρέψει μύθους για τα πανάρχαια ξωτικά και τον Ορφέα. Από τον Στράβωνα γνωρίζουμε ότι βρισκόταν κοντά στην Πίμπλεια που ήταν και κοντά στο Δίον. Ο Παυσανίας είναι συγκεκριμένος: «εν τω Ολύμπω», στο νοτιότερο τμήμα, εκεί που το βουνό στρίβει από τη Θεσσαλία και κοιτά προς την Μακεδονία. Από τον Τ. Λίβιο, ότι δηλαδή βρισκόταν κοντά στο Ηράκλειο.

Εξάλλου, είναι και το ίδιο το όνομα που μας κάνει να αισιοδοξούμε. «Λείβηθρα» είναι περιγραφικό της φύσης όνομα, που δηλώνει τα ἒφυδρα χωρία και τις διαρρύσεις τῶν ὑδάτων, τα ρείθρα και τους υδραγωγικούς οχετούς, ό,τι δηλαδή σημαίνει και το λατινικό Κανάλια, το σύγχρονο όνομα με το οποίο είναι γνωστή η περιοχή.

Η θέση τους, τέλος, προσδιορίστηκε ικανοποιητικά χάρη σε μία επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή της γειτονικής Καλλιπεύκης και αναφέρει τα «όρη των Λειβηθρίων».


Μολύβδινο βάρος που είχε παραδοθεί παλιότερα στο Μουσείο του Δίου. Φέρει την επιγραφή ΛΕΙ-ΒΗ και σύμβολο ένα τσαμπί σταφύλι

Στη σύγκλιση των δύο Ολύμπων, οι χείμαρροι συμβάλλουν σε κοινή κοίτη και δημιουργούν τη Ζηλιάνα (Συς), τον ποταμοχείμαρρο που έχει τη δικαιολογημένη φήμη του πιο καταστροφικού του Ολύμπου, αφού έχει τεράστια λεκάνη απορροής σε μεγάλο υψόμετρο και σε ελάχιστη απόσταση από τη θάλασσα. Η ριψοκίνδυνη επιλογή αυτής της θέσης για τα Λείβηθρα, και μάλιστα επί του ρήγματος του Γρίβα, φαίνεται πως είναι η αιτία της καταστροφής της ακρόπολης, και της αντίστοιχης καταστροφής των Λειβήθρων από τον χείμαρρο Συν που περιγράφει ο Παυσανίας. Είναι, ωστόσο, και η αιτία της ομορφιάς του φυσικού της περιβάλλοντος στον Ολυμπο, που απότομα υψώνεται δίπλα στο χώρο και επιβάλλει την παρουσία του, υποβάλλοντας τον επισκέπτη.

Τα όρη που αποκαλούνται «Λειβήθρων άκρα κάρηνα» στα Αργοναυτικά του Ορφέως, πιθανότατα ταυτίζονται με τις κορυφογραμμές των ορεινών πτυχών που ξεδιπλώνονται στη σύγκλιση Άνω και Κάτω Ολύμπου. Καταλήγουν στα υψώματα του αρχαιολογικού χώρου στη ΝΑ περιφέρεια του τεκτονικού παραθύρου που απώθησε τον πρώτο Όλυμπο και ύψωσε τον νεότερο ανάμεσα στα αρχαιότερα πετρώματα της πελαγονικής ζώνης.

Από την αρχαία γραμματεία γνωρίζουμε τα ονόματα «Δώτιον» και «Λειβήθριαι πύλαι» Το Δώτιον ταυτίστηκε από τον Ν. Hanmmond με τον Κάτω Όλυμπο. Αφορά ίσως την οροσειρά του Κάτω Ολύμπου, που ξεκινώντας από τον Πλαταμώνα «συγκλείει δίκην πυλών» με τα όρη των Λειβηθρίων. Οι «πύλες» των «πτυχών» του Ολύμπου είναι ορολογία ομηρική και δηλώνουν τις εισόδους των αλλεπάλληλων φαραγγιών που οδηγούν στον πολύκορφο, τον αλπικό του πυρήνα.

Τα Λείβηθρα, λοιπόν, φαίνεται ότι ταυτίζονται με τον αρχαιολογικό χώρο που ταύτισε ο Plassart στις αρχές του 20ου αιώνα, αφού παρά τις φιλότιμες δικές μας προσπάθειες δεν εντοπίστηκε μέχρι σήμερα άλλος χώρος που να καλύπτει με την ίδια πληρότητα τις προδιαγραφές για τα Λείβηθρα που τίθενται από τις αρχαίες πηγές.

Η περιοχή έμεινε στη μυθολογημένη ιστορία λόγω της παραδιδόμενης σχέσης της με τη Μουσική οικογένεια (Μούσες/Ορφεύς), αλλά και στην ιστορία λόγω του περάσματος που οδήγησε τους Ρωμαίους από την Καλλιπεύκη στη Μακεδονία.




Κείμενο: Έφη Πουλάκη Παντερμαλή



ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Αρχαιολογικό Πάρκο Λειβήθρων
(+30) 23520 33884
efapie@culture.gr

https://www.leivithrapark.gr/