Οι «επιτυχίες» του Δ.Ν.Τ.

To Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημιουργήθηκε μέσα από τις στάχτες του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ήτανε 27 Δεκεμβρίου του 1945 όταν 29 χώρες δημιούργησαν από κοινού το Ταμείο. Κύριος σκοπός του ταμείου ήτανε ο έλεγχος των συναλλαγματικών ισοτιμιών καθώς και των ισοζυγιών

πληρωμών. Κατά την διάρκεια της μεγάλης ύφεσης του 30’, πολλές χώρες είχανε θέσει περιορισμούς στην κίνηση συναλλάγματος, καθώς επίσης βρισκόντουσαν σε μια διαρκή υποτίμηση των νομισμάτων τους με σκοπό να κάνουνε τις εξαγωγές τους πιο ανταγωνιστικές. Αυτός ήτανε και ο λόγος της δημιουργίας του Ταμείου, να ελέγξει όλη αυτή την κατάσταση.

Αυτό κράτησε μέχρι και το 1971, χρονιά όπου ο Πρόεδρος Νίξον, έβγαλε το δολάριο από τον κανόνα του χρυσού, δηλαδή αποσύνδεσε την διάθεση του δολαρίου σε σχέση με τα διαθέσιμα χρυσού των ΗΠΑ. Αυτό ανάγκασε και άλλες χώρες να ακολουθήσουν με αποτέλεσμα το Ταμείο να χάσει τον ρόλο του.

Οι ιθύνοντες του Ταμείου βρέθηκαν μπροστά στο κλείσιμο του οργανισμού, αφού πλέον δεν υπήρχε λόγος ύπαρξης, όμως τότε τους ήρθε η ιδέα. Το Ταμείο θα αλλάξει πεδίο εργασίας και θα συμβάλει στην ανάπτυξη χωρών μέσα από δάνεια που θα χορηγεί με το αντίτιμο των «οικονομικών μεταρρυθμίσεων».

Από το 1971 και μετά το Ταμείο είχε αρκετούς «πελάτες», μάλιστα πολύ από αυτούς γίνανε μόνιμοι πελάτες, κάτι που με βάση τους σκοπούς του ταμείου δεν έπρεπε να γίνει. Ο σκοπός του ταμείου μετά το 1971 ήτανε να βοηθάει χρεοκοπημένες χώρες να σταθούν στα πόδια τους, ανταυτού, οι περισσότερες χώρες έμπαιναν σε μια εξάρτηση από το Ταμείο, καθώς τα υφεσιακά μέτρα που έπρεπε να ακολουθήσουν δεν τους επέτρεπαν να αναπτυχθούν.

Ειδικά σε αυτό το πεδίο το Ταμείο αριθμεί πάρα πολλές αποτυχίες, ας δούμε μερικές και όχι κατά βάση σε χρονολογική σειρά:

Ρωσία – 1991/1999

Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού η Ρωσία και οι πολίτες της, βρεθήκανε σε μια οικονομική κατάσταση πρωτόγνωρη για αυτούς. Το κράτος δεν είχε τις υποδομές αλλά και την εμπειρία να διαχειριστεί μια ελεύθερη οικονομία. Τα πρώτα χρόνια μετά το 1991 επικράτησε ένας οικονομικός πανικός με το ΔΝΤ να παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο.

Το ΔΝΤ ακολούθησε την πολιτική της «Αγίας Τριάδας», νομισματική σταθεροποίηση, απελευθέρωση εργασιακών συνθηκών και φυσικά αποκρατικοποιήσεις. Με λίγα λόγια το ΔΝΤ προσπάθησε να κρατήσει την ισοτιμία σταθερή, σε μια περίοδο όπου η Ρωσική οικονομία χρειαζότανε μια ελεγχόμενη υποτίμηση, απελευθέρωσε όλες τις εργασιακές συνθήκες καθώς επίσης κατάργησε τα όρια στις εισαγωγές, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο πολλών εισαγόμενων προϊόντων τα οποία έπληξαν τα ανάλογα εγχώρια προϊόντα. Και φυσικά ξεπούλησε μεγάλο κομμάτι του Ρωσικού πλούτου σε ιδιώτες. Οι γνωστοί ολιγάρχες, οι οποίοι μέσα από τις διαδικασίες του ΔΝΤ, πλούτισαν μέσα σε μια νύχτα, αδιαφορώντας για την ρωσική οικονομία αλλά και τον Ρώσικο λαό.

Από εκεί και πέρα η Ρωσική κυβέρνηση βρέθηκε εξαρτώμενη από το ΔΝΤ. Οι ανεξέλεγκτες εισαγωγές έπληξαν την Ρωσική παραγωγή, αυτό έφερε πολλά λουκέτα και κατά επέκταση μεγάλη ανεργία. Οι ιδιωτικοποιήσεις φέρανε σημαντικά κομμάτια της Ρωσικής οικονομίας στα χέρια των ολιγαρχών, όπως το φυσικό αέριο. Οι ολιγάρχες αισχροκερδούσαν στην πλάτη της οικονομίας και των πολιτών, και μέσα από παραθυράκια που είχε φτιάξει το ΔΝΤ με νόμους, οι ολιγάρχες μπορούσαν να «χρεοκοπούν» και να τα μεταπηδούν σε άλλες επιχειρήσεις χωρίς κανένα έλεγχο. To Ρωσικό ΑΕΠ συνέχιζε να μειώνεται μέχρι το 2000-2001 όπου ο Πούτιν κατάφερε να ελέγξει τους ολιγάρχες αλλά και να κόψει κάθε σχέση με το ΔΝΤ αποπληρώντας τα Ρωσικά χρέη.

Τουρκία – 1950/2008

Στην Τουρκία το ΔΝΤ εμφανίστηκε κάποια στιγμή στην δεκαετία του 50, σαν οικονομικός σύμβουλος. Η εξάρτηση του Τουρκικού κράτους από το ΔΝΤ κράτησε πολλά χρόνια φτάνοντας το 2008, όπου τότε πληρώθηκε και η τελευταία υποχρέωση προς το ΔΝΤ. Όλοι μιλάνε για επιτυχία του ΔΝΤ στην Τουρκιά, όμως κανείς δεν αναφέρεται στην οικονομική κατάσταση της Τουρκίας το 2008. H Τουρκία βρέθηκε με ένα πολύ μεγάλο εξωτερικό χρέος, υψηλή ανεργία, μηδαμινή ανάπτυξη, και έχοντας όλες τις υποδομές της υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Αλλά ας δούμε την εξέλιξη των προγραμμάτων του ΔΝΤ στην Τουρκία, ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2001. Το 1998 η Τουρκία υπέγραψε με το ΔΝΤ ένα μνημόνιο συνεργασίας. Ειδικότερα η Τουρκία έδινε τον πλήρη έλεγχο στο ΔΝΤ ώστε να επιβλέπει την εξέλιξη της οικονομίας. Οι υπάλληλοι του Ταμείου είχανε πλήρη πρόσβαση σε όλες τις υποδομές του Τουρκικού κράτους. Παρόλο αυτά δεν κατάφεραν να προβλέψουν τις κρίσεις του Νοεμβρίου του 2000 αλλά και του Φεβρουαρίου του 2001. Το ΔΝΤ είχε υποχρεώσει την Τουρκία να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα όπου η ισοτιμία της Τουρκικής λίρας με τα διεθνή νομίσματα ρυθμιζόταν ανάλογα με τον πληθωρισμό. Κατά την διάρκεια του 2001 το ακαθάριστο εθνικό προϊόν έπεσε κατά 5.7%, οι μέσες τιμές εκτινάχτηκαν κατά 54,9%, και η τουρκική λίρα έχασε σχεδόν την μισή της αξία. Η ανεργία αυξήθηκε κατά 10% ενώ οι μισθοί μειώθηκαν κατά 20%. Τα επόμενα χρόνια μέχρι και το 2008 θα χαρακτηριστούν από πολιτική αστάθεια, 4 κυβερνήσεις περάσανε, καθώς επίσης και από την στασιμότητα της οικονομίας. To μόνο που κέρδισε η Τουρκία ήτανε περισσότερο χρέος, μετά από ένα νέο δάνειο 20δις που έλαβε από το ΔΝΤ.

Το 2008 έληξε το πρόγραμμα του ΔΝΤ και ακολούθησαν 2 χρόνια διαπραγματεύσεων για την χορήγηση και νέου δανείου. Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή, η κυβέρνηση Ερντογάν σταμάτησε τις συζητήσεις και με μια σειρά πετυχημένων κινήσεων επανέφερε την Τουρκία στην ανάπτυξη με αρκετές ξένες αλλά και καινούργιες εγχώριες επενδύσεις.

Τζαμάικα – 1980

Η Τζαμάικα είναι ένα ακόμα παράδειγμα των μεγάλων επιτυχιών του Ταμείου. Η χώρα κέρδισε την ανεξαρτησία της από την Βρετανία το 1962 και κατά την δεκαετία του 1970 η κυβέρνηση του Μάικλ Μανλευ ακολούθησε πολιτικές για την απεξάρτηση της οικονομίας από το διεθνές κεφάλαιο, αναβάθμισε τις συνθήκες διαβίωσης αλλά πολέμησε και την ανισότητα. Ο Μάικλ Μάνλευ ενίσχυσε τους τομείς της υγείας και της παιδείας, κρατικοποίησε επιχειρήσεις, αύξησε την φορολογία στις ξένες επενδύσεις και ενίσχυσε την αγροτική καλλιέργεια. Το σχέδιο του όμως βρέθηκε αντιμέτωπο με την πετρελαϊκή κρίση στην δεκαετία του 70’ με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων καθώς και την πτώση των εξαγωγών, έτσι η Τζαμάικα βρέθηκε ξαφνικά με ένα μεγάλο χρέος σχετικά με το μέγεθος της.

Αυτό έδωσε την ευκαιρία στο ΔΝΤ να εφαρμόσει τις πολιτικές του στην Τζαμάικα. Η επίδραση στην οικονομία και στην καθημερινότητα των πολιτών της Τζαμάικα ήτανε τραγική. Στην δεκαετία του 1980 ο αριθμός των νοσοκόμων μειώθηκε κατά 60%, η κατάργηση των επιδοτήσεων στα τρόφιμα σε συνδυασμό με την υποτίμηση του νομίσματος αύξησε το κόστος των τροφίμων ενώ το ΔΝΤ κρατούσε χαμηλά τους μισθούς. Οι τομείς της Υγείας και της Παιδείας ουσιαστικά διαλύθηκαν. Η καθημερινότητα χαρακτηριζότανε από τον διαρκή αγώνα της εύρεσης φαγητού, ένδυσης και μεταφοράς, ακόμα και για ανθρώπους που πριν δέκα χρόνια θεωρούντουσαν μεσαία τάξη.

Το 1990 το 97% των παιδιών τελειώνανε το σχολείο, ενώ σήμερα το ποσοστό αυτό έπεσε στο 73%, το 1990 53 μητέρες ανά 100.000 παιδιά, πεθαίνανε κατά την διάρκεια της γέννας, ενώ σήμερα το νούμερο είναι 110.

Η Τζαμάικα έχει πληρώσει περισσότερα ($19,8δις) από αυτά που δανείστηκε ($18,5δις) και «χρωστάει» άλλα $7.8δις αποτέλεσμα των ληστρικών επιτοκίων. Η Τζαμάικα πληρώνει κάθε χρόνο $1.2δις, το διπλάσιο νούμερο σε σχέση με αυτά που πληρώνει για παιδεία και υγεία μαζί ($600εκ).

Το πρόγραμμα διάσωσης του ΔΝΤ δεν είχε ποτέ σκοπό να διασώσει την Τζαμάικα, αλλά τους πιστωτές της.

Ανατολική Ασία – 1990

Η οικονομική κρίση στην Ανατολική Ασία δημιουργήθηκε από την εξάρτηση κρατών σε βραχυχρόνια δάνεια και σε πηγές εύκολου δανεισμού. Οι χώρες αυτές ήταν η Νότια Κορέα, η Ταΐλάνδη, οι  Φιλιππίνες, η Μαλαισία και η Ινδονησία. Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο, ότι οι χώρες αυτές ξεκίνησαν αυτά τα προγράμματα δανεισμού μετά από παρότρυνση του Ταμείου.

Το 1997 όταν έγινε ξεκάθαρο πως οι ιδιωτικές μεγάλες επιχειρήσεις σε αυτές τις χώρες δεν θα μπορέσουν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους, οι χρηματαγορές πανικοβλήθηκαν. Όσοι κατείχαν ποσά σε ασιατικά νομίσματα αρχίσανε να τα ανταλλάσσουν με δολάρια, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση των ασιατικών νομισμάτων κάνοντας την αποπληρωμή των δανείων τους ακόμα πιο δύσκολη και την εισαγωγή προϊόντων πολύ ακριβή.

Υπήρχαν και άλλες αιτίες για την Ασιατική κρίση όπως οι επενδύσεις σε real estate, οι οποίες είχανε υπερβεί τα όρια, αλλά όλοι συμφωνούν πως η νομισματική κατάρρευση ήτανε ο κύριος λόγος της Ασιατικής κρίσης.

Το ΔΝΤ αντιμετώπισε αυτή την κρίση όπως και τις προηγούμενες. Δηλαδή αντιμετώπισε τις χώρες αυτές σαν χρεοκοπημένες χώρες οι οποίες δεν μπορούνε να πληρώσουν τα χρέη τους. Δημιούργησε δανειακά προγράμματα ώστε οι χώρες να μπορέσουν να πληρώσουν τα εξωτερικά τους χρέη κυρίως προς ιδιωτικές τράπεζες, με το αντίτιμο πάντα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων.

Όμως οι ασιατικές χώρες δεν είχανε καμία ομοιότητα με οποιαδήποτε άλλη χώρα που «βοήθησε» το Ταμείο. Για παράδειγμα οι Ασιατικές κυβερνήσεις δεν είχανε ελλείμματα, παρόλο αυτά το ΔΝΤ επέβαλε περικοπές σε αυτές τις χώρες, ένα μέτρο ιδιαίτερα υφεσιακό, το οποίο εμπόδισε τις χώρες να αναπτυχθούν. Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς, μέλος της Παγκόσμιας Τράπεζας τότε, είχε διαφωνήσει με αυτό το πρόγραμμα. Κατά τον Στίγκλιτς, στην Ασία δεν είχαμε ασύνετες κυβερνήσεις, αλλά ασύνετους τραπεζίτες, οι οποίοι είχανε τζογάρει πάνω στην φούσκα των ακινήτων. Όμως το ΔΝΤ έριχνε το βάρος των μέτρων στα κράτη και κατά επέκταση στους Λαούς.

Η μόνη χώρα που αρνήθηκε να ακολουθήσει το ΔΝΤ, ήτανε η Μαλαισία. Η Μαλαισία πήρε μέτρα όπως τα capital control, ελέγχοντας έτσι την υποτίμηση του νομίσματος της. Αυτή η κίνηση της Μαλαισίας είχε στηλιτευθεί από το ΔΝΤ, όμως αργότερα παραδέχτηκε πως ήτανε σωστή.

Οι υπόλοιπες χώρες ζήσανε τραγικές στιγμές, στη Νότια Κορέα, μια χώρα που το ΑΕΠ της είναι κοντά σε αυτό των ευρωπαϊκών χωρών, η ανεργία εκτοξεύτηκε από 3% στο 10%. Οι αυτοκτονίες πολλαπλασιάστηκαν όταν οι πολίτες άρχισαν να χάνουν τις δουλειές τους.

Στην Ινδονησία το ποσοστό φτωχιάς ανέβηκε από το 11% στο 60%. Χάσανε το 15% του ΑΕΠ τους μόνο μέσα σε ένα χρόνο.

Το Σεπτέμβριο του 1998 η UNICEF ανακοίνωσε πως τα μισά παιδιά κάτω από 2 χρονών στην Τζάβα, το μεγαλύτερο νησί της Ινδονεσίας, υπόφεραν από υποσιτισμό. Σε κάποιο σημείο οι ελλείψεις σε τρόφιμα ήτανε τόσο σοβαρές, ώστε ανάγκασε την κυβέρνηση να συστήσει «νηστεία» 2 φορές την εβδομάδα.

Όπως θα προσέξατε αναμέσα σε αυτά τα παραδείγματα, υπάρχουν πολλές ομοιώτητες με την κατάσταση που ζεί σήμερα η Ελλάδα. Η κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου καιρικού φαινομένου. Είναι αποτέλεσμα κάποιων αποφάσεων. Αποφάσεων όμοιων με αυτών που ακολούθησαν και οι παραπάνω χώρες. Μόνο που στην δική μας περίπτωση το ΔΝΤ δεν είναι ο αποκλειστικός υπεύθυνος, υπάρχει και η Ευρωπαική Επιτροπή, μια επιτροπή που θα μείνει στην Ιστορία της Ευρώπης. Θα μείνει στην ιστορία σαν η επιτροπή η οποία ξεκίνησε την διάλυση της σημερινής Ευρωπαικής Ένωσης όπως την ξέρουμε.

Πέτρος Χαριτόπουλος

Πηγές:

Turkey and the long decade with the IMF – by A. Erinç Yeldan

How the IMF helped create and worsen the Asian financial crisis

A crass failure at the IMF – Desmond Lachman

IMF failure redux – Doug Bandow