Δεσποτίδης "Η ανάπλαση της κεντρικής πλατείας της Κοζάνης"

Στα σχετικά δημοσιεύματα, που επίκεντρό τους έχουν το «πηγάδι» της κεντρικής πλατείας της πόλης της Κοζάνης, και της συζήτησης και φιλολογίας, που έχει αναπτυχθεί γύρω από τη διατήρησή του ή μη, θα ήθελα να παρέμβω (με καθυστέρηση ομολογουμένως) παραθέτοντας την άποψή μου.

Τα ερωτήματα, που έμμεσα τίθενται από το, ιστορικά ακριβές, δημοσιευμένο κείμενο του Γ. Τσιομπάνου (15-1-2015):

--Αποτελεί το πηγάδι μνημείο αρχαιολογικής αξίας, όπως «κάποιοι (που) θέλουν να επιβάλλουν την οπτική τους» ισχυρίζονται;

--«Εάν (το πηγάδι) διατηρηθεί θα είναι το μελανό σημείο του έργου, η κακόγουστη πινελιά κάποιων μη καταρτισμένων συμπολιτών, το κακό σπυρί, το σεμεδάκι κάτω από την τηλεόραση»;

Οι απαντήσεις:   

- Όχι, δεν αποτελεί σημαντικό ιστορικό μνημείο.

   -Ναι, θα μπορούσε να ενσωματωθεί στην νέα αρχιτεκτονική πρόταση της κεντρικής πλατείας, εφόσον γίνει αποδεκτή η πρόταση διατήρησης, που διατυπώθηκε από τη Δημοτική Αρχή, από όλους τους φορείς, που εμπλέκονται.

Η Κοζάνη είναι μια ιστορική πόλη. Αυτή η ιδιότητα σήμερα πιστοποιείται, κύρια, μέσα από ιστορικά βιβλία και, δευτερευόντως, μέσα από ελάχιστα διάσπαρτα και μοναχικά διατηρητέα κτίρια και στοιχεία.

Είναι γεγονός ότι η πόλη της Κοζάνης δεν χαρακτηριζόταν από μεγάλα και πλούσια αρχοντικά, όπως η Σιάτιστα και η Καστοριά. Εκείνο, που τη χαρακτήριζε ήταν ο δαιδαλώδης πολεοδομικός ιστός και τα λαϊκά σπίτια με τους μαντρότοιχους και τις πορτάρες. Αυτά «φροντίσαμε» ως κοινωνία (και όχι μόνο στη Κοζάνη) διαχρονικά, από τη δεκαετία του ’60 και μετά, να απο-δομήσουμε και τελικά να εξαφανίσουμε. Οι καρτ ποστάλ του κειμένου του Γ. Τσιομπάνου πιστοποιούν αυτό ακριβώς, που σημειώνω παραπάνω.

Η πολιτική ανάπτυξης των αστικών κέντρων, που χαρακτηρίζονταν από την έλλειψη σεβασμού στην ιστορία και στην αυθεντική της αποτύπωση στον αστικό χώρο, ήταν διαχρονικά ένας από τους βασικούς παράγοντες, που διαμόρφωσε τις ελληνικές πόλεις. Αυτή η πολιτική εφαρμόστηκε, αν όχι με την παρότρυνση, τουλάχιστον, με την ανοχή, της πολιτείας και προς ¨δόξαν¨ της αντιπαροχής και της, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προσπάθειας, κάλυψης των ¨έκτακτων¨ αναγκών.

Η παραπάνω ¨λογική¨ σημάδεψε ανεπανόρθωτα και την πόλη της Κοζάνης, αφού υποχρεώθηκε (υψηλοί συντελεστές δόμησης) να δεχθεί στη θέση των παλιών διώροφων, με αυλές, σπιτιών, πολυώροφες οικοδομές με ελάχιστους ακάλυπτους, που στριμώχνονταν στα παλιά σοκάκια. Η λύση της επέκτασης του σχεδίου πόλης επιλέχθηκε καθυστερημένα (1985) και όταν πια σχεδόν δεν υπήρχε χώρος στη πόλη να δομηθεί. Οι σεισμοί, που έπληξαν την περιοχή το 1995, ολοκλήρωσαν την καταστροφή του ιστορικού ιστού με την κατεδάφιση των λίγων αξιόλογων κτισμάτων που είχαν μείνει.

Στο εκάστοτε χρονικό παρόν της πόλης ενυπάρχουν παρελθούσες στιγμές και μορφές της, προβολές των προηγούμενων οικήσεών της και σαν αναπόσπαστο κομμάτι, οι μνήμες της. Οι επάλληλες αυτές γραφές των προηγούμενων οικήσεων, που αποτυπώνονται στο σύγχρονο ιστό μιας πόλης, προσιδιάζονται, απόλυτα, με τον όρο του παλίμψηστου. Στο παλίμψηστο της πόλης, στα θραύσματα των παρελθουσών στιγμών, που συνθέτουν το σώμα της, βρίσκονται εγκιβωτισμένα νοήματα. Ο ίδιος ο γεωγραφικός χώρος, αλλά και κάθε αστικός συντελεστής, εμποτίζεται ανά περίοδο και ανά στιγμή με κρυμμένες αξίες. Αξίες άλλοτε πλασμένες από τη φαντασία κι άλλοτε επιβεβλημένες από άρχουσες ιδεολογίες ή από την αυθόρμητη κοινωνική σκέψη. Ο τόπος αυτών των κοινά αναγνωρίσιμων νοημάτων είναι η συλλογική μνήμη (πηγή: Ανάγνωση της πόλης ως ένα υπερβατικό κείμενο – παλίμψηστο. Εκπόνηση ερευνητικής εργασίας : Μαριντίνα Καρδαράκου).

Πως μπορούμε, λοιπόν εμείς, να ενισχύσουμε τη Συλλογική Μνήμη της ιστορίας της πόλης μας; Ποια στοιχεία προβάλουμε, που να πιστοποιούν την ιστορία της;

Μα, τα ελάχιστα διατηρητέα κτίρια και μεγάλη βιβλιογραφία.

Ααα! έχουμε και μερικά μεμονωμένα στοιχεία από το παρελθόν, που υποσημειώνουν την ιστορία με την ταπεινή παρουσία τους. Μία βρύση, ένα μαντρότοιχο, ένα σοκάκι, μια στοά, ένα θολωτό υπόγειο, ένα χαρακτηριστικό τοπόσημο, ίσως και ένα πηγάδι (αρβανίτικο).

Στο όνομα ποιάς λογικής θα έπρεπε να εξαφανίσουμε και αυτά τα μικρά στοιχεία, που κάποιοι «μη καταρτισμένοι» και με «εμμονές» θέλουν να «επιβάλλουν» τη διατήρησή τους; Φοβόμαστε, ως κοινωνία, κάτι; Φοβόμαστε, μήπως καθίσουμε, κάποτε στο μέλλον, στο εδώλιο του κατηγορουμένου, να απολογηθούμε, γιατί «καταφέραμε» να μην μεταφέρουμε κανένα απτό ιστορικό στοιχείο στις επόμενες γενεές, ενώ, ασμένως, προτιμάμε να μιμούμαστε στοιχεία του παρελθόντος με κακόγουστο και επιφανειακό τρόπο, χωρίς ίχνος φαντασίας και δημιουργικής πρότασης; Άλλες πράξεις και πρακτικές λοιπόν, αποτελούν «ειρωνεία» και «εμπαιγμό» για τις επόμενες γενιές.

ΝΑΙ, πρέπει να μείνει κάτι! Έστω και αυτό το φτωχό πηγάδι ως τελεία στην τέλεια κεντρική μας πλατεία και στην ψυχή μας..

 

Δεσποτίδης Κων/νος

Αρχιτέκτονας μηχανικός MSc

Αντιδήμαρχος Τ.Υ. & Πολεοδομίας