"Η συμβολή των Έδεσσαίων στον Μακεδονικό Αγώνα"

Μία σημαντική εκδήλωση του Σωματείου «Φίλοι του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα» πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη, με κεντρικό ομιλητή τον Δήμαρχο Έδεσσας κ. Δημήτρη Γιάννου.

Η εκδήλωση με τίτλο «Η συμβολή των Εδεσσαίων στον Μακεδονικό Αγώνα» είχε στόχο να αναδείξει σημαντικές πτυχές της ιστορίας μας, τονίζοντας τον σημαντικότατο ρόλο της Έδεσσας κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα και αναφέροντας το έργο και τη δράση των Εδεσσαίων που αγωνίστηκαν για την ελευθερία.

Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν ο Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβούλιου Κεντρικής Μακεδονίας κ. Αντώνης Γυφτόπουλος, ο Πρόεδρος του Συλλόγου Εδεσσαίων Θεσσαλονίκης κ. Μιλτιάδης Βασιλακάκης καθώς και πολλοί Εδεσσαίοι που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη.  

Προσφορά των Εδεσσαίων στο Μακεδονικό Αγώνα

Η θέση της Έδεσσας στο χάρτη δείχνει το σπουδαίο γεωστρατηγικό χαρακτήρα της πόλης και δικαιολογεί το γεγονός ότι ανά τους αιώνες αποτέλεσε κέντρο προσοχής και ενδιαφέροντος όλων των λαών από τα αρχαιοελληνικά χρόνια μέχρι και την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα.

Ειδικότερα σε ότι αφορά στην περίοδο ενδιαφέροντος της σημερινής συνάντησης, δηλαδή τον Μακεδονικό Αγώνα, είναι σαφές ότι από τα μέσα του 19^ου αιώνα άρχισε να εμφανίζεται το ενδιαφέρον των Βουλγάρων για την Έδεσσα και την ευρύτερη περιοχή, ενδιαφέρον που θα κορυφωθεί στις αρχές του 20^ου αιώνα. Δυστυχώς, το Ελληνικό Κράτος της εποχής εκείνης άργησε να αντιδράσει στη συντονισμένη Βουλγαρική δράση και πολιτική, που στηριζόταν άλλοτε στον εκφοβισμό, άλλοτε στη δωροδοκία και την εξαγορά συνειδήσεων και άλλοτε στην έντονη προπαγάνδα.

Φυσικά, η αρχική έλλειψη αντίδρασης από πλευράς του Ελληνικού κράτους στις Βουλγάρικες προκλήσεις μπορεί εύκολα να αιτιολογηθεί αν αναλογιστούμε τις δύσκολες συνθήκες λειτουργίας του νεότευκτου κράτους, τα περιορισμένα του γεωγραφικά σύνορα και τις περιορισμένες οικονομικές και διοικητικές δυνατότητες, ενώ γίνεται πλήρως κατανοητή εάν αναλογιστούμε τον καταστροφικό Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και την προηγούμενη οικονομική κατάρρευση με τη χρεοκοπία του 1893.

Απέναντι λοιπόν στην οργανωμένη και πολυμέτωπη επίθεση των Βουλγάρων στη Μακεδονική Γη είχαμε ένα Ελληνικό Κράτος με πολλά και σημαντικά προβλήματα. Όμως οι Έλληνες έχουμε συνηθίσει να τα καταφέρνουμε στα δύσκολα, έστω με ελάχιστη βοήθεια ή καθοδήγηση, που ξεκίνησε σιγά – σιγά από το τότε Ελληνικό κράτος. Φωτισμένες μορφές του Ελληνισμού ανέλαβαν να στηρίξουν τον Αγώνα, που τελικά στέφθηκε με τις δάφνες τις νίκης και σήμερα χαιρόμαστε την Ελευθερία μας, καθώς η Ελληνική Ψυχή οδήγησε στο μεγαλείο του Μακεδονικού Αγώνα και την Απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Ως Εδεσσαίος μπορώ να περηφανεύομαι ότι δίπλα στις μεγάλες μορφές του Μακεδονικού Αγώνα έζησαν και έδρασαν πάρα πολλοί Εδεσσαίοι, ενώ πολλοί από αυτούς θυσιάστηκαν για να χαιρόμαστε σήμερα την Ελευθερία μας.

Η πόλη της Έδεσσας αποτέλεσε έναν από τους σημαντικούς στόχους της Βουλγάρικης προπαγάνδας του τέλους του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα για πολλούς λόγους.

Πρώτα’ απ’ όλα λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της πόλης, που βρίσκεται ανάμεσα στα ορεινά περάσματα της Δυτικής Μακεδονίας και τον πρώην Βάλτο των Γιαννιτσών όπου γράφτηκαν ένδοξες σελίδες του Μακεδονικού Αγώνα.

Βεβαίως, δεν είναι μόνο αυτό, καθώς η οικονομική ευμάρεια της πόλης με την αξιοποίηση του νερού και την παραγωγή μετάξης είχε δημιουργήσει μία εύπορη αστική τάξη η οποία ήταν αμιγώς Ελληνική. Είναι δεδομένο και εξακριβώνεται από όλες τις ιστορικές πηγές ότι όλοι οι σημαντικοί οικονομικοί παράγοντες της Έδεσσας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι Έλληνες, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης ήταν πιστή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Ελληνισμό. Από τις πηγές γνωρίζουμε ότι από τις 1.000 περίπου χριστιανικές οικογένειες της Έδεσσας οι 650 – 700 αντιπροσώπευαν την Ελληνική εθνική δύναμη και αναγνώριζαν την εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οι 150 – 200 οικογένειες εκπροσωπούσαν τη Βουλγαρική εθνική δύναμη αναγνωρίζοντας τη Βουλγαρική Εξαρχία και τέλος υπήρχαν 100 φιλοσερβικές οικογένειες.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η Έδεσσα ήταν μία πόλη όπου η Ελληνική παρουσία είχε χαρακτηριστική υπεροχή,

Αυτό δημιουργούσε τεράστια προβλήματα στον Βουλγαρικό επεκτατισμό, καθώς ήταν ένα τεράστιο ανάχωμα στη Βουλγαρική προπαγάνδα.

Επιπρόσθετα, η Ελληνική παιδεία κρατούσε τα σκήπτρα στην πόλη με την Αστική Σχολή αρένων, το Παρθεναγωγείο και δύο Νηπιαγωγεία. Τα σχολεία αυτά όχι μόνο εφοδίαζαν με γνώσεις και δεξιότητες τις νέες γενιές, αλλά αποτελούσαν σημαντικούς πυρήνες του ελληνισμού και αναχώματα στη Βουλγαρική προπαγάνδα που βασιζόταν στην άγνοια και την αμορφωσιά του τοπικού πληθυσμού.

Σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της Ελληνικής παιδείας είχε μία σημαντική μορφή του Μακεδονικού Αγώνα, ο Μητροπολίτης Στέφανος, που διετέλεσε Μητροπολίτης Εδέσσης την κρίσιμη περίοδο 1904 – 1910 και ήταν αντάξιος της μεγάλης αποστολής που του ανατέθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Μητροπολίτης Στέφανος δίνει εξαρχής προτεραιότητα στην παιδεία, διότι πιστεύει ότι η ελληνορθόδοξη παιδεία θα θωρακίσει τους Ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής έναντι της ξένης προπαγάνδας. Επί των ημερών του η Μητρόπολη της Έδεσσας θα γίνει το στρατηγείο του Μακεδονικού Αγώνα της περιοχής.

Κάτω από την πνευματική καθοδήγηση του φωτισμένου ιεράρχη ιδρύεται και αναπτύσσει σημαντική δράση το «Κέντρο Βοδενών». Πρόκειται για μία μυστική οργάνωση που στήθηκε, όπως και σε άλλες σημαντικές πόλεις της Μακεδονίας, με την καθοδήγηση του Προξένου Λάμπρου Κορομηλά έχοντας ως στόχο το συντονισμό της δράσης των Ελλήνων. Με ηγετικές μορφές τον γιατρό Δημήτρη Ρίζο, τον εκπαιδευτικό Αθανάσιο Φράγκο και τον Αρχιερατικό Επίτροπο παπά Ιωάννη, γνωστό ως παπά Σιβένα, το «Κέντρο Βοδενών» οργανώνει την αντίδραση των Ελλήνων στη λυσσαλέα και πολυμέτωπη επίθεση των Βουλγάρων κομιτατζήδων.

Οι ηγέτες του «Κέντρου» επικουρούνται από σημαντικές προσωπικότητες της εποχής όπως ο βιομήχανος Ιωάννης Χατζηνίκος και οι Εφοροδημογέροντες Αντώνιος Βασδάρης, Βασίλειος Νόιτσης, Γρηγόριος Νόιτσης, Γρηγόριος Νούσκας, Γεώργιος Βακάλης, Χρήστος Πέγιος, Χρήστος Παρτσεμλής, Νικόλαος Χατζητάσκος και πολλοί άλλοι. Θέλω να τονίσω ότι τα επώνυμα αυτά συναντώναι ακόμη στην Έδεσσα, καθώς οι αγωνιστές αυτοί ήταν όλοι βέροι Εδεσσαίοι και μάλιστα από τις καλύτερες οικογένειες της πόλης.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι γύρω από την «τριανδρία» του Κέντρου Βοδενών και τους προαναφερόμενους, που αποτελούσαν την «Επιτροπή Αμύνης της Έδεσσας» ενάντια στα Βουλγάρικα επεκτατικά σχέδια, κινούνταν το σύνολο της Ελληνικής τοπικής κοινωνίας.

Καταρχάς η Εκκλησία με ηγετικές μορφές τον Μητροπολίτη Στέφανο και τον Αρχιερατικό Επίτροπο παπά Σιβένα, αλλά και άλλους ιερωμένους όπως ο Αρχιμανδρίτης και ιεροδιδάσκαλος Βασίλειος Βαταντζής.

Οι ακμάζουσες βιομηχανίες και εμπορικά καταστήματα της Έδεσσας, είχαν σημαντικό ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα με προεξάρχουσα τη μορφή του Ιωάννη Χατζηνίκου αλλά και πολλούς σημαντικούς τοπικούς οικονομικούς παράγοντες που βοήθησαν με διάφορους τρόπους τον Αγώνα.

Οι συντεχνίες της Έδεσσας, μίας πόλης, που εκείνη την περίοδο εμφάνιζε αστικά χαρακτηριστικά λόγω της οικονομικής της ανάπτυξης, είχαν επίσης σημαντική συμβολή. Οι συντεχνίες αφενός τροφοδοτούσαν οικονομικά και με υπηρεσίες την Εκκλησία και τα Ελληνικά σχολεία και αφετέρου συνέδραμαν στην εθνική δραστηριότητα με αγώνες τόσο κατά των Τούρκων όσο και κατά των Βουλγάρων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συντεχνίες διακήρυξαν με σθένος το εθνικό τους πιστεύω και στήριξαν τους εκκλησιαστικούς και κοινοτικούς παράγοντες της πόλης σε κάθε διαμαρτυρία, όπως για παράδειγμα η μεγάλη διαδήλωση στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της Έδεσσας την 28^η Μαΐου 1895 για τις προσβλητικές εκδηλώσεις προς το πρόσωπο του Μητροπολίτη Αλεξάνδρου από οπαδούς της Βουλγαρικής Εξαρχίας.

Πιστεύω ότι έχετε προσέξει πως μέχρι τώρα στην τοποθέτησή μου δεν έχω αναφερθεί σε οπλαρχηγούς και καπεταναίους! Συνήθως οι ένοπλοι είναι αυτοί που κεντρίζουν το ενδιαφέρον μας και πολύ σωστά διότι οι άνθρωποι αυτοί έδωσαν τη ζωή τους για να είμαστε σήμερα εμείς ελεύθεροι και υπό αυτή την έννοια τους χρωστάμε τα πάντα. Όμως σήμερα ήθελα να τονίσω το ρόλο των πνευματικών ανθρώπων της Έδεσσας στον Μακεδονικό Αγώνα. Φυσικά, δεν υποβαθμίζω το ρόλο του ένοπλου αγώνα, αλλά θέλω να επισημάνω ότι ο Μακεδονικός Αγώνας δόθηκε αφενός με το ντουφέκι και αφετέρου με το μυαλό και την αθάνατη Ελληνική ψυχή. Οι σημαντικές μορφές του πνεύματος που στήριξαν τον ελληνισμό στα δύσκολα εκείνα χρόνια πρέπει να τοποθετούνται δίπλα στις μεγάλες μορφές της ένοπλης πάλης…

Τους χρωστάμε πολλά και κυρίως το γεγονός ότι στήριξαν τις Ελληνικές ψυχές να σταθούν όρθιες ενάντια στις δοκιμασίες και την οργανωμένη προπαγάνδα του εχθρού.

Είναι πάρα πολλοί οι Εδεσσαίοι που συμμετείχαν στην ένοπλη πάλη και πολλοί από αυτούς δεν πρόλαβαν να δουν την 18^η Οκτωβρίου του 1912, την ημέρα της Απελευθέρωσης της Έδεσσας, διότι έπεσαν ηρωικά. Όπως όλοι γνωρίζετε η Έδεσσα και η γύρω περιοχή ήταν στο επίκεντρο του Μακεδονικού Αγώνα και πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος για την Ελευθερία.

Οπλαρχηγοί, μέλη των ένοπλων αντάρτικων σωμάτων στον βάλτο και τα γύρω βουνά, σύνδεσμοι, πολιτοφύλακες, πληροφοριοδότες και πολίτες που περιέθαλπαν τους Έλληνες αγωνιστές στα σπίτια τους…

Η τοπική ιστορία έχει γράψει με χρυσά γράμματα τα ονόματα αυτών των ανθρώπων που πολέμησαν για την απελευθέρωση της Μακεδονίας αψηφώντας τους κινδύνους.

Όλοι αυτοί οι Εδεσσαίοι που έδωσαν, μαζί με όλους τους άλλους Έλληνες, έναν αγώνα σκληρό, πολύπλευρο και αδυσώπητο βοήθησαν τα μέγιστα στην επιτυχή έκβαση του έπους που ονομάζουμε Μακεδονικό Αγώνα.

Οι μορφές αυτές αποτελούν - ή πρέπει να αποτελούν - για όλους εμάς οδηγούς στη ζωή μας και φάρους που μας βοηθούν να συναισθανόμαστε το ιστορικό βάρος που έχει ο τόπος μας.

Είτε με την οργανωτική προσπάθεια του αγώνα είτε με το ντουφέκι και το αίμα τους συνέβαλαν στο να είναι σήμερα ελεύθερη η Μακεδονία μας.

Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς το Σωματείο «Οι Φίλοι του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα» για την ευκαιρία που μου δώσατε να εκφράσω τις σκέψεις και τις απόψεις μου για τους Εδεσσαίους που συμμετείχαν στον Μακεδονικό Αγώνα.

Ταυτόχρονα θέλω να σας συγχαρώ για τις πρωτοβουλίες και τη δράση σας και να σας καλέσω να αποτίνουμε τιμή και δόξα στις αδάμαστες και αλύγιστες Ελληνικές ψυχές των Εδεσσαίων αγωνιστών και όλων των Ελλήνων που πολέμησαν για την ελευθερία μας.

Σας ευχαριστώ.

Δημήτρης Γιάννου

Δήμαρχος Έδεσσας